Utrechts stappenplan

Naam

Utrechts stappenplan

Wat?

We vonden twee versies van het Utrechts stappenplan, die beide een nogal andere insteek geven.

Mariette Van den Hoven en Ineke Bolt beschrijven het Utrechts stappenplan als een methodiek die bij uitstek theorie-neutraal is en dus los staat van ethische theorieën als deugdethiek, deontologische ethiek, consequentiële ethiek, …) Ze is volgens deze auteurs niet geschikt voor het bespreken van grote beleidsproblemen. Ze is een sterk handelings-en beslissingsgericht model om zeer concrete gevallen te behandelen.

Het Nederlands ministerie van Economische zaken daarentegen gebruikt de Utrechtse methode expliciet om het beleid rond voedselveiligheid en dierenwelzijn ethisch te grondvesten. Daarbij wordt uitdrukkelijk gestreefd naar reflectief evenwicht tussen emoties/intuïties, principes/morele waarden en feiten.

Hoe?

De versie van Van den Hoven en Bolt is vooral bedoeld voor het behandelen van zeer concrete vragen. Zij geven als casus een vraag van een apotheker die zich afvraagt of die een bepaald medicament mag afleveren aan een vrouw die geen contraceptiva blijkt te nemen, terwijl de bijsluiter vermeldt dat dit medicament ernstig lijden kan veroorzaken bij een ongeboren kind. De methode vertrekt van het formuleren van een morele vraag op basis van het beschikbare feitenmateriaal. Van daaruit kijkt men welke handelingsalternatieven er beschikbaar zijn, wie de betrokkenen zijn en welke van de beschikbare argumenten relevant zijn voor het beantwoorden van de morele vraag. Deze argumenten worden tegen elkaar afgewogen en op basis daarvan wordt tot concrete stappen beslist.

De versie van het Nederlands ministerie beoogt om maatschappelijke problemen ethisch te doorgronden op basis van een reflectief oordeel waarbij emoties, waarden en feiten worden afgewogen. Er wordt daarbij gestreefd naar een reflectief evenwicht tussen deze drie polen.

Men vertrekt van een beschrijving van het probleem, maar daarbij wordt onmiddellijk een evenwicht gezicht tussen intuïties/emoties enerzijds en feiten anderzijds. Daarna volgt een analyse waarin men vooral gaat zoeken naar de onderliggende principes. Deze analyse leidt tot een weging van argumenten en waarden en uiteindelijk tot het formuleren van een aanpak.

Fasen

Van Hoven en Bolt

1. Verkenning: welke vragen roept deze casus op?
2. Explicitering: Wat is de morele vraag? Welke handelingsmogelijkheden staan op het eerste gezicht open? Welke feitelijke info ontbreekt op dit moment?
3. Analyse: Wie zijn bij de morele vraag betrokken en wat is het perspectief van ieder van de betrokkenen? Welke argumenten zijn relevant voor het beantwoorden van de morele vraag?
4. Afweging: Wat is het gewicht van de argumenten in deze casus? Welke handelingsmogelijkheden hebben op basis van deze afweging de voorkeur?
5. Aanpak: welke concrete stappen vloeien hier uit voort?

Nederlands ministerie

1. De casusinbrenger beschrijft het probleem
   1. Wat is het probleem: wie zijn de eigenaars, wie ervaren het probleem, wie zijn de betrokkenen? Wat is de aanleiding? Wat is de oorzaak? Wat is de omvang? Over welke (wetenschappelijke) gegevens beschikken we
   2. Eerste reactie bij de aanwezigen: hier komen de intuïties van de betrokkenen uitdrukkelijk aan bod.
   3. Wat is onbekend, welke feiten ontbreken?
2. Analyse
   1. Wat is de morele vraag?
   2. Wie zijn bij de morele vraag betrokken? Wat zijn de argumenten bij de beantwoording van de morele vraag? Daaruit worden de onderliggende principes en waarden afgeleid.
   3. Benoem het ethisch dilemma: welke waarden conflicteren met elkaar?
3. Weging van de argumenten en waarden
   1. Gewicht van de in stap 2.2 naar voor gebrachte argumenten, afweging van de betrokken waarden.
   2. Welke handelingsmogelijkheden verdienen volgens deze analyse de voorkeur?
4. Aanpak: welke concrete stappen vloeien hieruit voort?

Bronvermelding

Van den Hoven Mariette & Bolt Ineke, ‘Het Utrechts stappenplan’, in Van Dartel Hans en Molenwijk Bert, In gesprek blijven over goede zorg. Overlegmethoden voor moreel beraad, Amsterdam, Boom, 2014, p.113 – 126

Van Rij Henny, Ethiek in beleid: waarden wegen met gevoel en verstand, Den Haag, Nederlands ministerie van economische zaken, landbouw en innovatie, 2011, 29 p. gedownload van het internet via URL: https://open.overheid.nl/Details/ronl-archief-6e77d94e-0773-4a47-ae1a-e7b89a871a95/1?hit=237474&page=23748#panel-tekst